Charles E. Ives (1874-1954)
The Unanswered Question (1907)
Większość utworów Charlesa E. Ivesa powstała w okresie dwóch dziesięcioleci, w latach 1896-1916. Rok 1906 przyniósł Two Contemplations na małą orkiestrę, zaopatrzone w tytuły: (I) A Contemplation of a Serious Matter or The Unanswered Perennial Question (‘Rozmyślanie o rzeczach poważnych albo Odwieczne pytanie bez odpowiedzi’) oraz (II) A Contemplation of Nothing Serious or Central Park in the Dark in the Good Old Summer Time (‘Rozmyślanie o niczym poważnym albo Centralny Park w ciemnościach podczas dobrego dawnego lata’).
Klucz do zrozumienia kosmologicznej „treści” Pytania bez odpowiedzi dał sam kompozytor w metafizującym komentarzu. Sens kompozycji odczytać można również z jej przestrzennego zakomponowania i nałożenia się trzech różnych warstw instrumentalnych. Smyczki (usytuowane poza sceną lub w oddaleniu od pozostałych instrumentów) – ściszone i zatopione w kontemplacji czystej, niewzruszenie ciągnącej się harmonii – wyrażają „ciszę druidów”, reprezentując ideę musica mundana. Wyeksponowana samotna trąbka (Ives dopuszczał zastąpienie jej przez rożek angielski lub klarnet, twierdził bowiem, iż instrument nie może stanowić przeszkody w osiągnięciu prawdy, a ta była dla niego w muzyce celem) refrenicznie powtarza „odwieczne pytanie”: jaki ma sens życie człowieka? Ten pojedynczy głos uosabia ideę musica humana. W poszukiwaniu odpowiedzi ruszają flety czy „inne istoty ludzkie”. Czynią to z coraz większym zaangażowaniem i zniecierpliwieniem; gubią się w dysonansach i bezradne milkną. Trąbka po raz ostatni intonuje pytanie, ale słychać już tylko niekończącą się muzykę sfer.
Wizje Ivesa, inspirowane etosem amerykańskich transcendentalistów żywo zarezonowały w muzyce polskiej. Wystarczy wymienić utwór Stanisława Krupowicza o jakże znamiennym tytule: Unquestioned Answer – czyli: Odpowiedź bez pytania...
Małgorzata Janicka-Słysz