Antonio Vivaldi (1678-1741)
Koncert d-moll na wiolonczelę, orkiestrę smyczkową i basso continuo
Concerto per violoncello, archi e basso continuo RV 407
Koncert d-moll pochodzi ze zbioru hr. Rudolfa von Schönborn, melomana i wiolonczelisty. Z jego polecenia zakupiono w Wenecji w latach 1708-13 dużą partię nut, w tym osiem koncertów wiolonczelowych Vivaldiego. Pozwala to przypuszczać, że utwór skomponowany został we wczesnym okresie twórczości kompozytora.
Zgodnie z wzorem kompozytora Koncert składa się z trzech części o skontrastowanych tempach. Instrumentowi solowemu towarzyszy orkiestra smyczkowa z partią basso continuo.
∙ W częściach szybkich (Allegro) koncertowanie polega na współzawodniczeniu solisty i orkiestry. Rozpoczynają się one pokazem tematu ritornello całej orkiestry i solisty, który realizuje partię pozostałych wiolonczel. Powroty tematu przedzielają wirtuozowskie epizody wiolonczeli. Instrumentowi solowemu dyskretnie akompaniuje jedna wiolonczela wydzielona z orkiestry wraz z klawesynem. Wyzwala to kontrast wolumenu brzmienia pomiędzy odcinkami tutti a solo. W części pierwszej materiał muzyczny epizodów kontrastuje z burzliwym ritornello, w którym podkreślony został element kolorystyki orkiestrowej. W tanecznej części trzeciej epizody solisty podejmują motywikę tematu tutti.
∙ Liryczna i wyciszona część środkowa (Largo e sempre piano) na plan pierwszy wysuwa partię solisty. Ekspresyjna, kantylenowo-figuracyjna melodia wiolonczeli rozwija się na tle rytmicznie jednostajnego, delikatnego akompaniamentu. Nieustannie powtarzana w nim chromatyczna formuła basowa przypomina chaconnę. Z brzmienia orkiestry wyłączone są kontrabasy i klawesyn.
Koncert jest przykładem doskonałej znajomości i wyczucia instrumentu solowego. Vivaldi ukazał w nim nie tylko wirtuozowskie możliwości wiolonczeli, lecz także jej właściwości i niuanse brzmieniowe.