Heitor Villa-Lobos (1887-1959)
Bachianas Brasileiras nr 9
Bachianas Brasileiras to cykl dziewięciu wieloczęściowych kompozycji o zróżnicowanej budowie, przeznaczonych na różne zespoły wykonawcze. Powstał w latach 1930-44. Nazwa łączy dwie pasje kompozytora: miłość do muzyki Jana Sebastiana Bacha i zachwyt nad folklorem brazylijskim.
Heitor Villa-Lobos, kompozytor i dyrygent brazylijski, był właściwie samoukiem. W latach 1905-12 podróżował po północno-wschodniej Brazylii i jak nikt inny poznał bogactwo i złożoność ojczystej muzyki. Grał w ulicznych zespołach zwanych chôros (termin ten oznacza również rodzaj wzruszającej do łez muzyki serenadowej) i występował z nimi w kinach. Miał garstkę zwolenników, ale środowisko konserwatorium w Rio de Janeiro pogardzało nim. Takiego właśnie muzyka poznał tuż po I wojnie światowej Artur Rubinstein, który znalazł dlań mecenasa i umożliwił mu pobyt we Francji, dokąd Villa-Lobos przybył w roku 1922. Jego kompozycje podbiły Europę, a w 1927 roku odbyły się w Paryżu dwa festiwale jego muzyki. W 1931 roku Villa-Lobos triumfalnie powrócił do Brazylii, gdzie założył kilka instytucji muzycznych i uzyskał status kompozytora narodowego. Napisał blisko 2000 utworów. Swą wdzięczność dla Rubinsteina wyraził ofiarowując mu wspaniały Rudepoema na fortepian.
Villa-Lobos uważał, że ogólne zasady sztuki kompozycji uwielbianego przezeń Bacha można odnieść do muzyki wszystkich kultur. Dostrzegał związki pomiędzy brazylijskimi modinhas a Bachowskimi ariami, pomiędzy formami ludowej muzyki tanecznej a toccatami i gigues. To przekonanie legło u podstaw koncepcji Bachianas Brasileiras. W każdej z 9 suit tego cyklu znajdują się preludia, chorały, arie i tańce opatrzone również nazwami ich brazylijskich „odpowiedników”. W każdej też zastosowany został inny aparat wykonawczy: Suita I na 8 wiolonczel (1932), II na orkiestrę kameralną (1934), III na fortepian z orkiestrą symfoniczną (1934), IV na fortepian (1930-40, na orkiestrę 1942), V na głos i 8 wiolonczel (1938), VI na flet i fagot (1938), VII i VIII na orkiestrę (1942, 1944). W ostatniej, IX Suicie (1944) kompozytor przewidział do wyboru dwie różne obsady: chór a cappella lub orkiestrę kameralną. Przeświadczony o prawdziwości swej idei Villa-Lobos stworzył muzykę oryginalną i mistrzowską, nie mającą nic wspólnego z powierzchownymi stylizacjami folkloru czy baroku.
Wiesława Berny-Negrey