Camille Saint-Saëns (1835-1921)
Havanaise na skrzypce i orkiestrę op. 83
Camille Saint-Saens – to postać fascynująca. Wielki wirtuoz fortepianu i znakomity organista, współzałożyciel Société Nationale de Musique, pedagog opłacający swym uczniom wyjazdy na wagnerowskie festiwale w Bayreuth, entuzjasta Liszta, był w swych kompozycjach właściwie klasykiem, geniuszem formy.
Napisał wiele utworów gładkich i jakby zbędnych, nawet i one jednak były zawsze eleganckie. Z oper jedynie Samson i Dalila utrzymała się w repertuarze. Jego słynny Karnawał zwierząt, ukazuje go jako wyrafinowanego estetę, ogarniętego chętką dokazywania. Cenił wirtuozerię i pozostawiał jej wiele miejsca w swej muzyce. Inspirował go chorał i piosenka uliczna, muzyka Bacha i motywy mauretańskie, francuska chanson i latynoskie rytmy, w istocie jednak nie był eklektykiem. W swych najlepszych dziełach, jak III Symfonia „Organowa”, prawie wszystkie koncerty fortepianowe, III Koncert skrzypcowy h-moll, czy I Koncert wiolonczelowy a-moll, dał się poznać jako artysta oryginalny, wręcz samotny, spoglądający na świat przenikliwie i z dystansem, zawsze jednak skłonny do zachwytu nad jego zmysłowym pięknem.
W Paryżu, dokąd płynęły impulsy z rozległych kolonii, dokąd od dawna przyjeżdżali z występami i po naukę artyści z całego świata, gdzie publiczność spragniona była egzotyki w każdej postaci, twórczość zawierająca wątki różnych kultur była czymś naturalnym. Havanaise oraz Introduction et rondo capriccioso Saint-Saënsa należą do tego nurtu, podobnie jak jego przeznaczone na fortepian i orkiestrę Rhapsodie d`Auvergne op. 73, Wedding-Cake op. 76, Caprice andalou op. 122, a także kameralne Caprice sur des airs danois et russes op. 79 na fortepian, flet, obój i klarnet (1887) oraz organowe Fantaisie (1857) czy Trois rhapsodies sur des cantiques bretons (1866). Echa licznych podróży Saint-Saënsa do Afryki, Ameryki Północnej i Południowej słychać w Nuit persane, Suite algerienne, w fantazji Africa, w V Koncercie fortepianowym i w Souvenir d`Ismaïla. Z ostatniej podróży do Algieru kompozytor już nie wrócił.
Havanaise E-dur napisana w roku 1887utrzymana jest w swobodnej, przypominającej rondową, formie. Główną myśl przenika synkopowany rytm kubańskiego tańca (habañera), ponad którym płynie spokojna, ale i zalotna (lusinghiero) melodia w skrzypcach. Ostro kontrastuje z nią bardzo szybki, wirtuozowski epizod, co chwila ustępujący rytmowi habañery i jej nowej melodii. Główna myśl powraca w najwyższym rejestrze skrzypiec i otwiera nowy łańcuch epizodów, na przemian lirycznych i wirtuozowskich.
Introduction et rondo capriccioso a-moll to utwór powstały w 1863 roku, w przeciwieństwie do nieco salonowej Havanaise – czysto wirtuozowski, prawdziwie koncertowy. Saint-Saëns dedykował go Pablo Sarasatemu. Już krótka, nastrojowa Introdukcja (Andante) zawiera elementy popisowe. Rozbudowany refren Ronda (Allegro non troppo) zawiera dwa wątki: zadziorny, synkopowany oraz lekki, taneczny, z akcentowanymi trylami. Energiczne tutti orkiestry poprzedza liryczną melodię skrzypiec, powtórzoną później w tercjach a podpartą pikantnym akompaniamentem. Nowy akompaniament towarzyszy także powrotowi refrenu i znów tutti wprowadza kolejną, nieco operową melodię. Wkrótce potem pojawia się taneczny epizod refrenu i ostatni już powrót jego głównej myśli, tym razem w orkiestrze na tle popisowego akompaniamentu solisty. Całość wieńczy efektowna koda (più allegro). Ta świetna kompozycja, od lat będąca w obowiązkowym repertuarze skrzypków, jest zapowiedzią wspaniałego finału III Koncertu skrzypcowego Saint-Saënsa, również dedykowanego Sarasatemu.
Wiesława Berny-Negrey