Kwintet A-dur KV 581 ukończony został 29 września 1789 roku. Zadedykowany bliskiemu przyjacielowi i bratu z loży wolnomularskiej, klarneciście Antoniemu Stadlerowi, nazwany został przez kompozytora „Kwintetem Stadlera”. Jego prawykonanie odbyło się 22 grudnia tego samego roku na koncercie Wiedeńskiego Towarzystwa Muzycznego w Burgtheater.
W XVIII wieku klarnet był nowym instrumentem, który do orkiestry włączyli kompozytorzy szkoły mannheimskiej. W utworach Mozarta instrument ten zaczyna się regularnie pojawiać od 1773 roku. Jednak dopiero w latach wiedeńskich kompozytor napisał 3 dzieła, w których klarnet został potraktowany jako instrument solowy. Obok Kwintetu A-dur są to: Trio Es-dur KV 498 (1786) i Koncert klarnetowy A-dur KV 622 (1791). Wszystkie one zadedykowane są Stadlerowi, jednemu z największych wirtuozów epoki.
Kwintet powstał w okresie pracy nad Cosi fan tutte i w jego wokalnej śpiewności odnaleźć można wiele z emocjonalnego klimatu tej opery. Utwór składa się z czterech części opartych na wzorze klasycznego cyklu. Pomimo wyróżniającej się partii klarnetu, Mozart zachowuje równowagę pomiędzy wszystkimi instrumentami zespołu tworząc syntezę kameralnego i koncertującego stylu. Niespotykane wcześniej w muzyce kameralnej połączenie klarnetu z kwartetem smyczkowym stało się inspirującym wzorem dla wielu późniejszych kompozytorów.
• Część pierwszą (Allegro, A-dur), w formie sonatowej, otwiera spokojny, chorałowy temat kwartetu smyczkowego. Jego narrację przerywają dwukrotnie wirtuozowskie pasaże klarnetu, które staną się materiałem burzliwego przetworzenia. Melodię tematu początkowego rozwijają liryczne arabeski klarnetu przejęte przez wiolonczelę. Pogodny i delikatny temat drugi intonują skrzypce (E-dur) a następnie podejmuje klarnet w tonacji molowej (e-moll) przepełniając melodię tonem melancholii. W repryzie ambiwalencja nastroju w temacie drugim zostaje zachowana (A-dur/a-moll).
• Część druga (Larghetto, D-dur) napisana jest w formie pieśni. Łagodnej, prowadzonej na sposób wokalny, melodii klarnetu towarzyszy płynny akompaniament pozostałych instrumentów. Tylko we fragmencie środkowym melodia klarnetu łączy się w kunsztownych dialogach ze skrzypcami.
• Menuet (A-dur) intonowany przez wszystkie instrumenty kwintetu przedzielony jest dwoma skontrastowanymi triami. Pierwsze trio (a-moll) wykonywane wyłącznie przez instrumenty smyczkowe swym nostalgicznym nastrojem nawiązuje do części wcześniejszych, natomiast drugie (A-dur) stylizowane jest na ludowego lendlera.
• Część finałowa (Allegretto, A-dur) jest tematem z 6 wariacjami, w których ukazana została zarówno wirtuozeria poszczególnych instrumentów zespołu, jak i różnorodne możliwości wyrazowe tematu.
Ewa Siemdaj