Gideon Klein (1919-1945)
Trio smyczkowe
W Terezinie, miasteczku leżącym 60 km na północ od Pragi, zamienionym przez hitlerowskich okupantów w roku 1941 na getto i obóz przymusowej pracy dla ludności żydowskiej, głównie z tzw. Protektoratu Czech i Moraw, prawem paradoksu i na przekór wszystkiemu rozwijało się bujne życie artystyczne. Organizowano koncerty, występy chórów i kabaretów, przedstawienia teatralne i sporadycznie także operowe. Do grupy najaktywniejszych muzyków należał dwudziestokilkuletni Gideon Klein.
Był doskonałym pianistą i działał przede wszystkim jako wykonawca, ale także komponował. Przedtem tylko krótko uczył się kompozycji u Alojza Háby w konserwatorium w Pradze, więc dorobek miał skromny, jednak dysponował już bardzo sprawnym warsztatem. W Terezinie komponował na specjalne okazje lub kierując się możliwościami wykonania. Pisał różnego rodzaju utwory na chór męski, od prostych opracowań pieśni ludowych do skomplikowanych madrygałów. Jego najambitniejszym osiągnięciem były dwie kompozycje instrumentalne: Sonata fortepianowa (1941) i Trio smyczkowe (1944), w których niezależnie od różnych wpływów zaznaczyła się indywidualność młodego twórcy, poszukującego własnej drogi.
Trio na skrzypce, altówkę i wiolonczelę jest ostatnim utworem Gideona Kleina. Zwraca w nim uwagę dość niekonwencjonalna forma. Szybkie i krótkie części skrajne, pulsujące ostinatową motoryką i taneczną rytmiką, utrzymane w stylu folklorystycznie zabarwionego neoklasycyzmu, obramowują szerzej rozbudowaną część środkową: cykl wariacji na temat morawskiej pieśni ludowej, mocno zróżnicowanych wyrazowo i fakturalnie. Całość trwa około 13 minut, w tym część środkowa nieco dłużej, niż dwie pozostałe.
W październiku 1944 roku Gideon Klein został wywieziony z Terezina z transportem artystów i trafił do małego obozu w Fürstengrube, gdzie zmarł prawdopodobnie 27 stycznia 1945 roku, tuż przed oswobodzeniem obozu. Jeszcze jeden nieprzeciętny talent zgaszony przedwcześnie przez wojenną zawieruchę.
Adam Walaciński