Piotr Czajkowski (1840-1893)
Serenada C-dur op. 48
We wrześniu 1880 roku kompozytor pisał, że myśli o nowej kompozycji „symfonii lub kwintecie”. Tymczasem już w październiku oświadczył: „nieoczekiwanie napisałem serenadę”. Wykonano ją w Petersburgu rok później, a w Moskwie w 1882 roku.
Serenada to pierwotnie „muzyka nocą”, śpiewana przy akompaniamencie lutni pod oknem ukochanej. Taką właśnie znamy z oper Mozarta i Rossiniego. W wieku XVIII rozwinęła się nadto kilkuczęściowa serenada instrumentalna, która wkrótce przybrała postać utworu orkiestrowego. Takie serenady Mozarta, jak Eine kleine Nachtmusik na orkiestrę smyczkową, przejmują zewnętrzne cechy symfonii, lecz nie założenia konstrukcyjne. W XIX wieku powstało kilka słynnych serenad romantycznych napisanych na orkiestrę smyczkową (Dvořák, 1878; Elgar, 1892), należy do nich także Serenada C-dur Czajkowskiego, który zaliczał ją do swoich ulubionych utworów. Zawiera ona moc pięknych melodii, a jej brzmienie do dziś zachwyca bogactwem i spoistością.
∙ Część pierwsza wedle kompozytora to hołd oddany Mozartowi: „jest to umyślne naśladowanie jego maniery, i byłbym szczęśliwy, gdyby uznano, że nie jestem zbyt daleki od słynnego wzoru”. Choć wstęp Andante non troppo utrzymany jest w stylu muzyki instrumentalnej XVIII wieku, to już Allegro moderato jest pod względem faktury utworem swego czasu.
∙ Druga część Moderato, dolce e molto grazioso, to przepiękny walc, pełen życia, zmysłowy i porywający. Jest przy tym niezwykle elegancki i wdzięczny.
∙ W pogodnej i radosnej serenadzie Elegia stanowi kontrast. Przynosi ona chwilę poetyckiej refleksji (dialog wiolonczeli i skrzypiec) i zamyślenia.
∙ Dzięki wykorzystaniu melodii ludowych finał tchnie rosyjskim charakterem. Wstęp Andante opiera się na burłackiej pieśni, zaś Allegro con spirito – na temacie ludowej melodii tanecznej.
Wiesława Berny-Negrey