Piotr Czajkowski (1840-1893)
Andante cantabile z I Kwartetu smyczkowego D-dur op. 11
I Kwartet smyczkowy D-dur op. 11 napisał Czajkowski w lutym 1871 roku z myślą o koncercie autorskim na swoje 31. urodziny. Czteroczęściowy utwór wykonano w marcu tegoż roku, w ramach koncertów Rosyjskiego Towarzystwa Muzycznego w Moskwie. Sukces dzieła był po części zasługą zespołu znakomitego skrzypka Ferdynanda Lauba, o którym pisano: „…niespostrzeżenie upowszechnia u nas kwartetowy styl i kwartetowy repertuar”.
Już w czasie studiów w Petersburgu Czajkowski napisał Kwartet smyczkowy B-dur, z powodzeniem wykonany w 1865 roku na koncercie studentów klasy kwartetowej Henryka Wieniawskiego. Jednak w tym czasie w Rosji zainteresowanie koncertami kameralnymi było nikłe, a rosyjski repertuar -nieliczny. Dopiero trzy dojrzałe kwartety Czajkowskiego i dwa kwartety Borodina zapoczątkowały rozwój tego gatunku w muzyce rosyjskiej.
I Kwartet zadedykował Czajkowski swemu przyjacielowi Sergiejowi Raczyńskiemu, botanikowi i literatowi-amatorowi, którego libretta operowe zawzięcie odrzucał. Utwór spodobał się publiczności głównie z uwagi na jego część wolną, którą później kompozytor opracował na skrzypce i fortepian oraz na orkiestrę smyczkową (1888).
Część ta, to Andante cantabile w tonacji B-dur. Jej główny temat utrzymany jest w dwudzielnym metrum, którego tok burzą niekiedy takty trójdzielne. Melodię tę usłyszał Czajkowski w Kamionce na Ukrainie. Wprowadzona przez cztery instrumenty (z tłumikami), jest następnie opracowana wariacyjnie, aby powrócić w pierwotnej postaci. Środkowy fragment (Des-dur) opiera się na odmiennym, jakby serenadowym temacie, któremu towarzyszy ulubione przez Czajkowskiego ostinatowe pizzicato. Całość zamyka ostatnie już powtórzenie nieregularnej melodii ukraińskiej.
Wiesława Berny-Negrey