Parsifal jest ostatnim dramatem muzycznym Wagnera i jedynym napisanym specjalnie dla teatru w Bayreuth. Temat zainteresował kompozytora w 1845 roku, kiedy poznał epos dworski Wolframa z Eschenbach opiewający życie i czyny króla rycerstwa na Monsalvacie. Dopiero w kwietniu 1877 roku Wagner skompletował libretto, a przez pięć lat następnych komponował muzykę. Parsifal ostatecznie ukończony w styczniu 1882 roku miał premierę już 26 lipca i aż do pierwszego wydania w 1913 roku scena w Bayreuth miała wyłączne prawo do jego wystawiania.
Tematyka Parsifala jest syntezą idei zawartych w różnych wersjach legend o świętym Gralu i odzwierciedla przekonanie Wagnera, że „tam, gdzie religia staje się sztuczna, zadanie ratowania ziarna religii przypada sztuce”. Akcentując ideowe przesłanie kompozytor dookreślił dzieło jako „uroczyste misterium sceniczne”, a epicką akcję opowieści nie tyle rozwija, co przedstawia w długich monologach. W sferze ideowej Wagner połączył dogmaty religii chrześcijańskiej z buddyzmem i elementami filozofii Schopenhauera. Naczelne przesłanie zawarte w słowach „przez litość świadom prostaczek czysty” głosi współczucie dla cierpienia innych i wyrzeczenie się zmysłowej szczęśliwości dla celu zbawienia. Od strony artystycznej Parsifal jest wcieleniem wagnerowskiej koncepcji totalnego dzieła sztuki.
Każdy z trzech aktów Parsifala rozpoczyna muzyczny wstęp orkiestry, który wprowadza w nastrój i tematykę aktu. Preludium do I aktu, w którym można odnaleźć wzór formy repryzowej, rozpoczyna się wzniosłym tematem intonowanym przez unisono smyczków i instrumentów dętych drewnianych. Symbolizuje on misterium ostatniej wieczerzy: miłość, wiarę i nadzieję. Temat ten zostaje powtórzony na tle tremolanda smyczków i pasaży harf wnoszących ton seraficki, skomentowany słowami Wagnera: „melodia rozpływa się, powtórzona przez głosy anielskie”. Temat wstępny przygotowuje wejście dwóch zasadniczych dla idei dzieła motywów przewodnich: Grala i Wiary, które wprowadzone są we fragmencie środkowym wstępu w majestatycznym brzmieniu instrumentów dętych blaszanych.
Fragment instrumentalny, zwany Cudem Wielkopiątkowym pochodzi z III aktu. Pojawia się on po uroczystym namaszczeniu Parsifala na króla rycerzy Grala i wyraża zachwyt bohatera nad pięknem otaczającej go przyrody. Ten jeden z najbardziej natchnionych momentów muzycznych charakteryzuje się subtelną instrumentacją i liryczną melodyką, wykorzystującą motywy: Wielkiego Piątku, kwietnych łąk oraz rozgrzeszenia i błogosławieństwa.
Ewa Siemdaj