V Festiwal romantycznych kompozycji dzień 3

Założony w 2017 roku Equilibrium String Quartet specjalizuje się w grze na instrumentach historycznych i za swój cel obrał odkrywanie mało znanej muzyki kameralnej XVIII i XIX wieku polskich kompozytorów. Ten rzadko wykonywany repertuar zarejestrowany został na 4 płytach zespołu Dzisiejszy koncert jest dlatego okazją usłyszenia utworów na kwartet smyczkowy, przywracanych do życia koncertowego.

3 kwartety opus 8 Elsnera uznawane są za pierwsze zachowane przykłady tego gatunku w muzyce polskiej. Powstały pod koniec siedmioletniego pobytu kompozytora we Lwowie (1793-1799), który poprzedzał jego przyjazd do Warszawy. To właśnie we Lwowie ujawnił się talent kulturotwórczy Elsnera; w mieście tym koncertował, udzielał lekcji muzyki, przyczynił się do wystawienie Don Giovanniego Mozarta, założył Akademię Muzyczną, organizował cotygodniowe koncerty a od 1797 roku pełnił funkcję dyrektora orkiestry teatralnej. Opus 8 napisał na potrzeby domowego muzykowania kameralnego, w którym czynnie się udzielał. Ostatni ze zbioru trzyczęściowy Kwartet-d-moll stylistycznie bliski jest kwartetom typu koncertującego tradycji wiedeńskiej i w części finałowej nawiązuje do rytmu poloneza.

Młodszy o jedenaście lat od Elsnera Franciszek Lessel jest jedynym polskim kompozytorem, który był uczniem Haydna. Do Wiednia wyjechał w 1799 roku i przebywał w tym mieście aż do czasu śmierci swego mistrza, z którym łączyły go zażyłe stosunki. Do Polski powrócił w 1809 roku i przez następne trzy lata prowadził działalność artystyczną, pedagogiczną i kompozytorską. Po tym okresie zrezygnował z profesjonalnego zajmowania się muzyką, zostając zarządcą kolejnych majątków a następnie urzędnikiem. Niedatowana Fantazja na kwartet smyczkowy powstała najprawdopodobniej przed 1813 rokiem. Tytuł wskazuje na swobodne podejście do formy muzycznej, niezależnej od wzorców i kanonów. Utwór rozpoczyna powolny wstęp z ciekawymi rozwiązaniami harmonicznymi po którym następują trzy odcinki muzyczne w szybkim tempie prowadzące do kunsztownej finałowej podwójnej fugi.

Działający w II połowie XIX wieku Zygmunt Noskowski jest autorem 3 kwartetów. Był uczniem Stanisława Moniuszki, później doskonalił swój warsztat kompozytorski w Berlinie u Friedricha Kiela. W 1881 roku został dyrektorem Warszawskiego Towarzystwa Muzycznego, z dużym zaangażowaniem odbudowując życie muzyczne stolicy podupadłe wskutek popowstaniowych restrykcji władz carskich. Od 1886 roku prowadził klasę kompozycji w Instytucie Muzycznym w Warszawie, wychowując grono najważniejszych polskich kompozytorów Młodej Polski, m.in. Karola Szymanowskiego i Ludomira Różyckiego. Jego zasługi dla życia muzycznego można więc przyrównywać do działającego ponad pół wieku wcześniej Elsnera. III Kwartet smyczkowy e-moll prawykonany został 4 maja 1884 roku i był kompozycją, która zdobyła drugą nagrodę na Konkursie Muzycznym Towarzystwa „Carillon” w Brukseli. Kompozytor nadał mu podtytuł Fantazja chcąc zapewne podkreślić jego niekonwencjonalną harmonię i rozwiązania fakturalne. Cztery części utworu nawiązują do tradycyjnego układu cyklu, którego ramami są części o formie sonatowej, część druga jest scherzem a trzecia – emocjonalnym sercem utworu (Largo tragico). Muzyka III Kwartetu ujawnia nie tylko świetny warsztat kompozytorski Noskowskiego, ale również jego bogatą wyobraźnie kolorystyczną. Obok Kwintetu fortepianowego g-moll Juliusza Zarębskiego jest to jeden z najlepszych utworów polskiej muzyki kameralnej II połowy XIX wieku.